ARİ İSTANBULLUOĞLU 

R. Lalique 1860 yılında Marne’da doğmuştur. Ortaokul sıralarında güzel sanatlara olan eğilimi annesi tarafından gözlenmiş ve onun desteği ile resim çalışmalarına başlamıştır. Henüz 16 yaşında iken o devrin en ünlü mücevher tasarımcısı ve kuyumcusu olan Louis Aucoc’un yanında çırak olarak çalışmaya başlamış ve kısa zaman içinde başarısını ortaya koymuştur. Aynı zamanda “The School of Decorative Arts” okulundaki sanat kurslarına devam etmiş ve üstün başarı ile buradaki çalışmalarını tamamlamıştır.

1878 yılında İngiltere’ye gitmiş, 2 yıl süreyle “Sydenham College”de öğrenim görmüştür. 1880’de Paris’e dönen sanatçı bir süre heykeltraş Laquien ile çalışmıştır. Diğer taraftan mücevher tasarımları yapan sanatçının yapmış olduğu çalışmaların devrin ünlü kuyumcuları tarafından çok beğeni kazanmış olduğu bilinir. R. Lalique yapmış olduğu tasarımların pek çoğunu Cartier, Boucherun Destape ve Aucoc gibi o zamanın ünlü kuyumcularına satmıştır. 1885 yılında Destape firmasının yönetim kademesinde göreve başlamış olan sanatçı kısa bir süre sonra firmanın tüm yönetimini üstlenmiştir.

1878 yılında İngiltere’ye gitmiş, 2 yıl süreyle “Sydenham College”de öğrenim görmüştür. 1880’de Paris’e dönen sanatçı bir süre heykeltraş Laquien ile çalışmıştır. Diğer taraftan mücevher tasarımları yapan sanatçının yapmış olduğu çalışmaların devrin ünlü kuyumcuları tarafından çok beğeni kazanmış olduğu bilinir. R. Lalique yapmış olduğu tasarımların pek çoğunu Cartier, Boucherun Destape ve Aucoc gibi o zamanın ünlü kuyumcularına satmıştır. 1885 yılında Destape firmasının yönetim kademesinde göreve başlamış olan sanatçı kısa bir süre sonra firmanın tüm yönetimini üstlenmiştir

MÜCEVHER TASARIMINDA R. LALIQUE İLE GELEN YENİLİKLER 

R. Lalique mücevher tasarımında o güne kadar kullanılmamış değişik ve çeşitli malzemeleri birlikte kullanarak ilginç görünümde yapıtlar üretmeyi üstün bir başarı ile gerçekleştirmiştir. Genelde altın madenini az kullanmış, eserlerinde gümüş, bronz ve benzeri madenlerri tercih etmiştir. Ayrıca tasarımlarında fildişi, renkli ve opal camın yanı sıra mine ve yarı değerli taşları da kullanmıştır. 

Sanatçının 1890 yılından itibaren tasarımlamış olduğu pek çok mücevherde “Art-Nouveau” stilinin etkisi apaçık gözlenmektedir. Tasarımlar da kullanılmış olan bazı konular, çiçek, su perisi, kadın çehresi, yarısı kız yarısı balık efsanesi kız figürleri (mermaid), chimera (bir ejder türü), su ineği, kelebek ve bazı diğer hayvan figürleri olarak sıralanabilir. 

R. Lalique, 1897 yılında Societe des Artistes Français’in bir üyesi olmuş ve o yıl Legion d’Honeur almıştır. En büyük başarısını 1900 Paris Enternasyonal Fuarı’nda elde etmiştir. Burada çok zengin ve değişik yapıtlarını sergilemiştir. Sergilenmiş bazı objeleri kısaca sıralarsak, broş, yüzük, küpe, bilezik, kolye, saç tokası, manşet düğmesi, şapka iğnesi, madalya, ufak, kutular, ayna, mühür, zarf açma bıçağı ve benzeri eşyalardır.

CAM SANATINDA R. LALIQUE
R. Lalique 1890 yılından itibaren mücevher tasarım ve üretiminin yanı sıra cam objelerin tasarımı ile de ilgilenmiştir. Önceleri deney mahiyetinde bazı çalışmalar yapmıştır. Bunların az sayıda yapılmış üretimler olduğu bilinmektedir. Fakat zaman içinde sanatçının cama karşı tutkusu artmış, çalışmalarının büyük bir kısmını cam deneylerine ve tasarımlarına ayırmaya başlamıştır. 1902 yılında Claire Fontain’de ufak bir cam atölyesini satın almış ve çalışmalarını burada sürdürmeye başlamıştır. Bu ilk dönem cam objelerin üretimlerini Cire-perdue (lost wax) tekniğinde gerçekleştirmiştir.

u teknik kısaca şöyle özetlenebilir. Yapılması istenen figür veya vazonun (objenin) önce balmumundan kalıbı yapılır. Sonra buna uygun dış kalıp hazırlanır. Sıvı halindeki cam, mevcut kalıp deliklerinden akıtılarak balmumunun eriyip sistemden dışarı akıtılması sağlanır. Böylece sıvı cam balmumunun yerini almış olur. Bir süre sonra dış kalıp kırılarak sökülür. Sanatçının üretmiş olduğu bu objelerin pek çoğunda bir imzaya rastlanmaz. Ancak bazı objelerin üzerinde sanatçının balmumu kalıbı üzerindeki baş parmak izi gözlenir. 

Burada bahsedilen teknikle çeşitli kadın heykelcikleri, vazolar, panolar ve diğer bazı objeler üretilmiştir. Bunların dış yüzeylerinde kabartma kadın çehreleri, çeşitli figürler, çiçekler, kuş ve benzeri desenler gözlenir. Bazı tasarımlarda bronz ve benzeri malzemelerin de kullanıldığı görülmektedir.

1907 yılında François Coty adındaki bir parfüm üreticisi, sanatçıdan kendi firması için bazı parfüm şişelerini tasarlamasını ve üretmesini istemiştir. Bunun üzerine R. Lalique yoğun bir çalışmaya girmiş ve inanılmaz güzellikteki parfüm şişelerinin tasarımını gerçekleştirmiştir. Bu üretimi önceleri 1908 yılında kiralamış olduğu La Verrerier de Combs La Ville atölyesinde gerçekleştirmiş, bir süre sonra bu firmayı satın almıştır. Burada üretilen parfüm şişeleri o devrin meşhur parfüm üreten firmalarına satılmıştır. (Forvil, Morabito, Worth, Orsey, Vigny Roger&Gallet).

R. lalique 1918 yılında yeni bir cam atölyesini daha satın almış, burada devrin modern endüstriyel tekniklerini kullanarak, bütün çalışmaları cam objelerin tasarımı ve üretimi üzerine yoğunlaştırmıştır. Burada cam objelerin bazıları kalıplama bazıları ise üfleme tekniklerinin kullanımı ile üretilmeye başlanmıştır. Objelerin yapımında çoğunlukla kurşun kristal yerine, kolay şekillendirilebilir yarı kristal malzemesi kullanmıştır. Bunun yanı sıra tasarımlarının pek çoğu da opal camdan üretilmiştir. Kullanılan opal cam süt mavisi renkte, şeffaf ve üzerine düşen ışık hüzmesinin yoğunluğuna bağlı olarak kırmızımsı görünüm alan bir tür camdır. Diğer yandan bazı objelerin üretiminde renkli camların da kullanıldığı görülmektedir. Genellikle kullanılan renkler, kırmızı, mavi, yeşil, kahverengi, gri, siyah, şarap kırmızısı, ametist ve amber olarak özetlenebilir.

Üretilmiş olan objelerin hiçbirinin, iç yüzeyinde, herhangi bir dekora rastlanmaz. Kabartma ve oymalardan oluşan dekorların tümünün sadece objelerin dış yüzeyinde yer aldığı bilinmektedir. Bahsi geçen dış yüzeylerin bazı kısımlarına özel cilalama ve buzlandırma teknikleri uygulanmış, böylece derinlik ve yükseklik görünümü daha netleştirilmiştir. 

ART-DECO AKIMI VE LALIQUE
1910’lu yıllarda ortaya çıkan Art-deco akımının adeta öncülüğünü yapan firma, bu dönemde büyük ölçüde çeşitli cam objeleri üstün bir başarı ile üretmiştir. Objelerin form ve dekorlarında sadelik apaçık gözlenmektedir. Geometrik şekiller (üçgen, daire, kare), zigzaglar, balık, kuş ve benzeri bazı hayvancıklar, geometrik yapıda bazı çiçek desenleri, bu dönemde çoğunlukla kullanılan dekorlar olarak bilinir. Bu dönemde üretilen objeler, vazo, kase, şişe, bardak, şamdan, tabak, parfüm şişeleri, heykelcik ve lambalar, plafonyer ve aplikler, panolar, çeşitli sofra aksesuarları olarak sıralanabilir.

Firmaya ait objelerin pek çoğu, Paristeki bazı teşhir salonlarında sürekli olarak sergilenmiştir. Ayrıca firma 1905 yılında Place Vandome’de bri teşhir dükkânını faaliyete sokmuştur. Firmanın birçok yabancı ülkelerdeki sergilere ve fuarlara katıldığını da biliyoruz. R. Lalique ikinci büyük başarısını 1925 Paris Exhibition of Decorative and Industrial Arts’da elde etmiştir. Sevres firması için bir yemek odası dekorasyonunu üstün başarı ile tasarımlamıştır. Burada kullanılan cam masa, abajur, sofra aksesuarlarının özel olarak firmada üretildiği ve seyirciler tarafından hayranlıkla izlendiği bilinmektedir. Ayrıca bu sergide, firmaya ait birçok üretim Lalique standında sergilenmiş ve üstün beğeni kazanmıştır.

Lalique firması 1930 yılından itibaren araba maskotlarının üretimine başlamıştır. Amaç pahalı ve görkemli arabaların görünümlerini daha da güzelleştirmektir. Citroen, Rolls-Royce, Volsin, Bentley gibi büyük firmalar özellikle sipariş vermişlerdir. Örneğin Rolls-Royce firması için özel olarak üretilmiş maskot (Spirit od Ecstacy) firmada çalışan tasarımcı Charles Skyes tarafından tasarlanmıştır. Üretilmiş olan diğer araba maskotları, Libellule Victoire, Longchambs, Hirondelle, Faucon, Vitesse olarak özetlenebilir. Firmada 1930-35 yılları arasında 27 modelin tasarımı gerçeklenmiştir. 

Yukarıda bahsedilen üretimlerin yanısıra firmanın üretmiş olduğu çeşitli cam panolar, kapılar, o devrin kilise, gemi ve otellerin iç dekorasyonunda kullanılmıştır. Örneğin Normandie ve France transatlantiklerinin iç dekorasyonunda aydınlatma armatürleri ve sofra aksesuarları firmaya ait üretimlerdir. 

R. Lalique 1937 yılında almış olduğu ilk cam atölyesini kapatmıştır. 1940 yılında Fransa ve Paris’in büyük bir kısmının almanlar tarafından işgal edilmesiyle sanatçı tarafında faaliyete sokulmuş ikinci fabrikada işgal topraklarında kaldığından üretimi durdurmak zorunda kalmıştır. Bu sırada 80 yaşında olan R. Lalique 1945’te 85 yaşında hayata gözlerini yummuştur. 

 

Oğul Marc Lalique ve sonrası:
Savaş ve işgalin bitiminden sonra R. Lalique’in oğlu marc Lalique 1945 yılında firmanın tekrar üretime başlamasını sağlamıştır. Bu dönemde daha önceki üretimlere benzer objelerin üretilmiş olduğu bilinmektedir. Bunların yanı sıra firmada çalışan tasarımcılar zamanla yeni modeller tasarlamışlar ve bunların üretimini gerçekleştirmişlerdir. Genel olarak bu dönemde üretilmiş objelerin renksiz olduğu gözlenmektedir. Ancak firma 1970 yılından itibaren tekrar renkli cam kullanımına başlamıştır. 1977 yılında Marc Lalique2nin ölümüyle firmanın tüm yönetimi kızı Marie Claude’a geçmiştir. Yenilikçi ve yaratıcı bir güce sahip olan M. Claude’ın yönetimi ile firma gün geçtikçe daha başarılı üretimler gerçekleştirmektedir.+

Lalique firmasının kullandığı imzalara genel bakış;
Daha önce de belirtildiği gibi, ilk dönem üretilmiş olan ve genellikle Cire-Perdue yönetiminin kullanımı ile gerçekleştirilen cam objelerin pek çoğunda herhangi bir imza ya da damgaya rastlanmamaktadır. Zaten bu üretimlerin pek az miktarda yapılmış olduğu da bilinmektedir. Sanatçının hayatta olduğu müddetçe firmada kullanılan imza, “ R. Laliqu-France” veya tabloda görülen benzeri imzalardan biridir. Firmanın ilk üretmiş olduğu 1000 modelde, imzanın yanı sıra model numarası da imza ile beraber görülür. Bu 1000 modelin 1922 yılı öncesi, bunu takip eden 2000 modelin ise 1923-1925 yılları arasında üretilmiş olduğu söylenmektedir. Objelerin numaralanması 1930 yılına doğru sona ermiştir. Sanatçı R. Laliqu’in ölümünden (1945) çok kısa bir süre sonra objeler Laliqu-France olarak imzalanmaya başlanmıştır. Buradan anlaşılabileceği gibi sanatçının ölümünden çok kısa bir süre sonra R harfi imzada yer almamaktadır. Firmanın çalışma stili hem R. Lalique nin sağlığında hem de ölümünden sonra çeşitli firmalar tarafından taklit edilmiştir, daha doğrusu edilmeye çalışılmıştır. Fakat bunların hiçbiri lalique firmasının erişmiş olduğu mükemmelliğe erişememiştir. Özellikle 1920-1940 yılları arasında Çekoslavakya’da benzeri üretimler çok miktarda yapılmış, hem Avrupa ülkelerine hem de ülkemize büyük miktarda ihraç edilmiştir. Diğer taraftan Etling, Sabino gibi o devrin büyük cam obje tasarımcıları, R. Lalique’nin tasarımlarından geniş bir biçimde esinlenmişlerdir.

Firmanın katılmış olduğu sergi ve fuarlar;

• 1889 Paris Enternayonel Fuarı
• 1894 Paris’te çeşitli salonlarda açılan sergiler 
• 1900 Paris Fuarı
• 1902 Turin, I. Modern Süsleme Sanatı Fuarı
• 1905 Londra Fuarı
• 1910 Buenos Aires Enternasyonel fuarı, Artistik Cam ve Kristaller sergisi
• 1925 Paris Enternayonel Dekoratif ve Endüstriyel Sanat Fuarı
• 1930 Liege Enternasyonel Fuarı
• 1931 Londra Daily Mail İdeal Ev Sergisi
• 1933 Paris Fuarı
• 1951 Paris Cam Sanatı sergisi Musee des Arts decoratifs
• 1959 Cam 1959 Corning Cam Müzesi (Corning) 
• 1982 Paris, Sanat ve Sanayide Çağdaş Fransız Camı Musee des Arts Decoratifs
• 1987 Orleans, 1914-1960 Fransız Cam Sanatı Sergisi

Antik Dekor Sayı 10, 1991